ÇEKTEN CAYMA

Çekten cayma, ibraz süresi geçtikten sonra yapılabilen, muhataba ulaşmakla hüküm ifade eden ve muhatabın ödeme yetkisini ortadan kaldıran tek taraflı ve bozucu yenilik doğuran bir irade beyanı olarak tanımlanabilir. Çekten cayma ile çekte muhataba verilen ödeme yetkisi geri alınmaktadır. Çekten cayma kısaca, ödeme engeli olarak karşımıza çıkmaktadır. Cayma, çekin geçerliliğini etkilememektedir. Çekten cayma lehtara, cirantalara veya avalistlere karşı hüküm ifade etmemektedir. Bu nedenle lehtarın ve cirantaların kendilerinden önce gelenlere karşı hakları devam etmektedir.

TTK 799. maddesinde (eTTK 711/1-2);

“(1) Çekten cayma ancak ibraz süresi geçtikten sonra hüküm ifade eder.

(2) Çekten cayılmamışsa, muhatap, ibraz süresinin geçmesinden sonra da çeki ödeyebilir” düzenlemesi yer almaktadır.

TTK Madde 799/1. Fıkrasında çekten caymanın şartı düzenlenirken, TKK 799/2. Fıkrasında çekten cayılmamış olmasına bağlanan sonuç düzenlenmiştir.

Cayma, herhangi bir şekle tabi değildir. Cayma için, belli bir sebebin gösterilmesi zorunluluğu yoktur. Cayma hakkının kullanılması, bir süreye bağlı değildir, herhangi bir mahkeme kararına ihtiyaç olmaksızın sürekli etki doğuran bir beyandır, yalnızca keşidecinin geri alması ile etkisini kaybetmektedir

Çekten Caymanın Şartları

• İbraz süresi geçmiş olmalıdır.

Burada TTK 796’da öngörülen ve çekte düzenleme günü olarak gösterilen tarihten itibaren başlayacak ibraz süresinin geçmiş olması esas alınacaktır. Eğer İbraz süresi içerisinde çekten cayma beyanında bulunulur ise muhatap banka bu beyan ile bağlı olmayacaktır. Muhatabın, çeki ibraz eden lehtara karşılığını ödeme yükümlülüğü devam ettiğinden, süresi içerisinde ibraz edilen ve karşılığı bulunan çeki ödemekten kaçınan banka, hamile karşı sorumlu olmakla karşı karşıya kalacaktır.(TTK 783/2;ÇekK 3/7 ve ayrıca 7/5)

İbraz süresi içinde çekten cayılamayacağı ilkesi mutlaktır. Bu anlamda çek düzenlenmesine yol açan temel ilişkideki sakatlıklar ya da kişisel defiler dahi çekten caymaya neden olamayacağı gibi, şu iki halde de ibraz süresi geçmiş olmasına rağmen keşideci çekten cayamayacaktır.

• Çekin süresinde ibrazının mücbir sebepler yüzünden mümkün olmaması (TTK 811),
• Çekin düzenlenmesi ile muhatap banka nezdindeki karşılığın devredilmiş  bulunması ( TTK 818/1(n).

Dolayısıyla çek, mücbir bir sebep nedeni ibraz edilememiş ise, cayma mümkün değildir. Mücbir sebebin ortadan kalkması ile çekin derhal ibraz edilmesi ve gecikmeksizin ödememe hususunun tespiti gerekir. İbraz süresi içinde keşidecinin, malın teslim edilmemesi gibi temel ilişkiye dayanması, çeki kaybetmesi, çekin çalınması ya da hilenin varlığı gibi iddialar ileri sürmesi muhatabın çeki ödemesine engel değildir.

• İbraz süresi içinde çekin ödenmek üzere muhataba ibraz edilmemiş olmasıdır.

Çekten caymanın hüküm ifade edebilmesi için ikinci şart ibraz süresi içerisinde çekin ödenmek üzere muhatap bankaya ibraz edilmemiş olması gerekir.İkinci şartın istisnası ödenmeme durumunun tespit ettirilmemiş olmasıdır(TTK 808,809). Dolayısıyla çek geçerli bir şekilde ve süresinde ibraz edilmiş olsa da ödenmeme durumu tespit ettirilmemişse keşideci, süresinde ibraza rağmen çekten cayma hakkından yararlanabilir.Çekte düzenleyen tarafından konulmuş bir protestosuz kaydının bulunması halinde ise çekin ibrazı yeterli olacaktır.(TTK 818/1(i),722)

• Cayma beyanı

Cayma beyanı mahiyeti gereği keşideci tarafından kullanılabilecektir. Bu beyan herhangi bir şekle tabi değildir. Ancak ispat kolaylığı açısından yazılı olması kolaylık sağlayacaktır. İbraz süresi içerisinde veya sonrasında cayma beyanında bulunulabilir. İbraz süresinin dolmasıyla cayma beyanı hüküm doğuracaktır. İbraz süresinin dolması ile birlikte muhatap bankanın ödeme yetkisi bulunmamaktadır. Aksi taktirde yaptığı ödemeyi keşidecinin hesabına borç kaydedemez. İbraz süresinin dolmasından sonra hesaptaki paranın kısmen ya da tamamen çekilmesi ise tek başına cayma beyanı olarak nitelendirilemeyecektir.Çekten cayılmış olması, temel borç ilişkisinden doğan yükümlülüğü ortadan kaldırmayacaktır. Hamil genel hükümlere göre keşideciyi takip edebilecektir.

Çekten Caymanın Sonuçları

Çekten şartlarına uygun olarak, geçerli bir biçimde cayılmışsa muhatap bu beyanla bağlı olduğundan artık çek bedelini ödeyemeyecek, aksine davranmış ise ödediği meblağı düzenleyenin hesabına borç olarak kaydedemeyecektir. TKK 799/2. Fıkrasında ise çekten cayılmamış olmasına bağlanan bir sonuç düzenlenmiştir. Buna göre ibraz süresi geçmiş ve fakat çekten cayılmamış ise muhatap banka, ibraz olunan çek bedelini ödeyip ödememe konusunda serbesttir. Öderse keşidecinin buna itiraz hakkı yoktur. Yine ibraz süresinden sonra banka çek bedelini ödemiş ve cayma beyanı bu ödemeden sonra yapılmış ise, bu beyan artık bir sonuç doğurmayacaktır.