EL KOYMA KORUMA TEDBİRİ  

Elkoyma, ceza muhakemesinde kanıt olabilecek veya müsadere edilebilecek bir eşya üzerinde, zildyedin sahip olduğu tasarruf yetkisinin kaldırılarak söz konusu eşyanın resmi makamların denetimi altına alınmasıdır. Elkoyma tedbirinden önce muhafaza altına almayı incelemek gerekir. Ceza Muhakemesi Kanunu madde 123 muhafaza altına alma tedbirinin ne zaman uygulanacağını şu şekilde belirtmiştir: İspat aracı olarak yararlı görülen ya da eşya veya kazanç müsaderesinin konusunu oluşturan malvarlığı değerleri, muhafaza altına alınır.

Madde 123/2’de ise: Yanında bulunduran kişinin rızasıyla teslim etmediği bu tür eşyaya elkonulabilir.Bu hükümlerden açıkça anlaşılacağı üzere muhafaza altına alma işlemi söz konusu eşya üzerinde ancak zilyedinin rızasıyla olabilecekken, elkoyma işleminde rızaya gerek yoktur. Elkoyma işlemi bir koruma tedbiridir ve Ceza Muhakemesi Kanunu madde 116’da düzenlenmiştir. Diğer tüm koruma tedbirleri gibi elkoyma tedbiri de soruşturmanın veya kovuşturmanın sağlıklı yürütülmesi için bir araçtır.

Koruma tedbirleri şunlardır:

• Yakalama, Durdurma
• Göz altına alma
• Tutuklama
• Adli Kontrol 
• Arama Tedbiri
• El Koyma ve Alıkoyma
• İletişimin Denetlenmesi
• Gizli Soruşturmacı Görevlendirilmesi
• Teknik Araçlarla İzleme
• Tanık Koruma Tedbiri
• İçeriğin Yayından Çıkarılması ve Erişimin Engellenmesi

Genel ve Özel Elkoyma

Elkoyma genel ve özel elkoyma olarak ikiye ayrılmaktadır. Genel elkoyma Cmk madde 123’de düzenlenmiştir. Özel el koyma ise 6’ya ayrılmaktadır. Bunlar şunlardır:

• Taşınmazlara hak ve alacaklara el koyma (CMK 128)
• Postada el koyma (CMK 129)
• Avukat bürosunda el koyma (CMK 130)
• Bilgisayarlara, bilgisayar programlarına ve kütüklere el koyma (CMK 134)
• Kaçaklara ilişkin el koyma (CMK 248)
• Basılmış eserlere el koyma (Basın Yayın Kanunu m.25)

Muhafaza altına alma işleminde yargıç kararına gerek yokken el koyma işlemi kural olarak ancak yargıç kararıyla mümkündür.

Elkoyma Kararı Verme Yetkisi

Elkoyma işlemi bir koruma tedbiridir ve kişinin zilyetlik ve mülkiyet hakkını kısıtlar. Bu sebeple elkoyma kararı verilebilmesi keyfiliği önlemek ve kişilerin hak ve özgürlüklerini korumak amacıyla sıkı usul kurallarına bağlanmıştır. Elkoyma koruma tedbirine karar verme yetkisi Ceza Muhakemesi Kanunu madde 127’de 3 fıkra halinde düzenlenmiştir.

Hakim kararı üzerine veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde Cumhuriyet savcısının, Cumhuriyet savcısına ulaşılamadığı hallerde ise kolluk amirinin yazılı emri ile kolluk görevlileri, elkoyma işlemin gerçekleştirebilir (CMK m.127/1). Ekoyma işlemini gerçekleştirirken, elkoyma işlemini gerçekleştiren kolluk görevlisinin açık kimliğinin elkoyma tutanağına geçirilmesi zorunludur. (CMK 127/2) Hakim kararı olmaksızın yapılan elkoyma işlemi, yirmi dört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Hakim, kararını elkoymadan itibaren kırk sekiz saat içinde açıklar; aksi hâlde elkoyma kendiliğinden kalkar (CMK 127/3).

Elkoyma İşleminin Koşulları

Makul Suç Şüphesi Olması Gerekir

Ceza Muhakemesi Yasasında arama koruma tedbiri (Cmk 116/1) için makul suç şüphesinden söz edilmekle birlikte, aramadan sonra yapılan elkoyma için aranan şüpheye ilişkin bir düzenleme yapılmamıştır. Ancak elkoymadan önce gerçekleştirilen arama için geçerli olan makul şüphe, elkoyma içinde geçerlidir.

Yargıç Kararı ya da Yetkili Merciin Yazılı Emrinin Olması Gerekir

Elkoyma için bir karar ya da emir gerekir. Elkoyma, genellikle arama ile ilişkili olarak uygulanan bir koruma tedbiridir. Suç kanıtlarının elde edilmesi amacıyla yapılan bir arama sonunda elkonulabilecek bir eşyanın bulunup bulunmadığı ortaya çıkar ve bunun sonucunda söz konusu eşyaya elkonulur. Yalnızca arama kararı verilmesi durumunda arama sonunda bulunan eşyaya elkonulamaz. Aksi halde CMK m.127 etkisiz hale getirilmiş olur.Elkoyma kararını kural olarak yargıç verir. Ancak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde cumhuriyet savcısının, cumhuriyet savcısına ulaşılamayan hallerde kolluk amirinin yazılı izni ile elkoyma kararı verilebilir (CMK 127/1).Yargıç kararı olmaksızın yapılan elkoyma işlemi 24 saat içerisinde görevli yargıçın onayına sunulur. Yargıç elkoyma hakkında kararını elkoymadan itibaren 48 saat içerisinde açıklar, aksi halde elkoyma koruma tedbiri kendiliğinden kalkar (CMK 127/3).

Eşyanın Elkonulabilecek Eşyalardan Olması Gerekir

Ceza Muhakemesi Yasası madde 126’da elkonulamayacak eşyalar düzenlenmiştir. Buna göre şüpheli veya sanık ile CMK madde 45 ve 46 da sayılan tanıklıktan çekilebilecek kişiler arasındaki belgelere ve mektuplara; bu kimselerin nezdinde bulundukça elkonulamaz (CMK 126). Şüpheli ile arasındaki yazışmalara belgelere elkonulamayacak kişiler şunlardır:

• Şüpheli veya sanığın nişanlısı.
• Evlilik bağı kalmasa bile şüpheli veya sanığın eşi.
• Şüpheli veya sanığın kan hısımlığından veya kayın hısımlığından üstsoy veya
  altsoyu.
• Şüpheli veya sanığın üçüncü derece dahil kan veya ikinci derece dahil kayın
  hısımları.
• Şüpheli veya sanıkla aralarında evlâtlık bağı bulunanlar.
• Avukatlar veya stajyerleri veya yardımcılarının, bu sıfatları dolayısıyla veya yüklendikleri yargı görevi sebebiyle öğrendikleri bilgiler.
• Hekimler, diş hekimleri, eczacılar, ebeler ve bunların yardımcıları ve diğer bütün tıp meslek veya sanatları mensuplarının, bu sıfatları dolayısıyla hastaları ve bunların yakınları hakkında öğrendikleri bilgiler.
• Malî işlerde görevlendirilmiş müşavirler ve noterlerin bu sıfatları dolayısıyla hizmet verdikleri kişiler hakkında öğrendikleri bilgiler.

ElKoyma İşlemine İtiraz

Zilyetliğinde bulunan eşyaya elkonulan kişi her zaman bu elkoyma kararına itiraz edebilir. Bu itiraz sonucu verilen karara karşı da itiraz kanun yolu açıktır.

Elkonulan Eşyanın İadesi (Geri Verilmesi)

Şüpheliye, sanığa veya üçüncü kişilere ait elkonulmuş eşyanın, soruşturma ve kovuşturma bakımından muhafazasına gerek kalmaması veya müsadereye tabi tutulmayacağının anlaşılması halinde, re’sen veya istem üzerine geri verilmesine Cumhuriyet savcısı, hakim veya mahkeme tarafından karar verilir. İstemin reddi kararlarına itiraz edilebilir (CMK 131/1).Taşınmazlara, hak ve alacaklara elkoyma durumunda, elkonulan eşya veya diğer malvarlığı değerleri, suçtan zarar gören mağdura ait olması ve bunlara delil olarak artık ihtiyaç bulunmaması halinde, sahibine iade edilir (CMK 131/2)

Elkonulan Eşyanın Muhafazası veya Elden Çıkarılması

1. Elkonulan eşya, zarara uğraması veya değerinde esaslı ölçüde kayıp meydana gelme tehlikesinin varlığı halinde, hükmün kesinleşmesinden önce elden çıkarılabilir (CMK 132/1)
2. Elden çıkarma kararı, soruşturma evresinde hakim, kovuşturma evresinde mahkeme tarafından verilir (CMK 132/2).
3. Karar verilmeden önce eşyanın sahibi olan şüpheli, sanık veya ilgili diğer kişiler dinlenir; elden çıkarma kararı, kendilerine bildirilir (CMK 132/3).
4. Elkonulan eşyanın değerinin muhafazası ve zarar görmemesi için gerekli tedbirler alınır (CMK 132/4).
5. Elkonulan eşya, soruşturma evresinde Cumhuriyet Başsavcılığı, kovuşturma evresinde mahkeme tarafından, bakım ve gözetimiyle ilgili tedbirleri almak ve istendiğinde derhal iade edilmek koşuluyla, muhafaza edilmek üzere, şüpheliye, sanığa veya diğer bir kişiye teslim edilebilir. Bu bırakma, teminat gösterilmesi koşuluna da bağlanabilir (CMK 132/5).
6. Elkonulan eşya, delil olarak saklanmasına gerek kalmaması halinde, rayiç değerinin derhal ödenmesi karşılığında, ilgiliye teslim edilebilir. Bu durumda müsadere kararının konusunu, ödenen rayiç değer oluşturur (CMK 132/6).

Arama ve Elkoyma Sonucu Verilecek Belge

1. Aramanın sonunda hakkında arama işlemi uygulanan kimseye istemi üzerine aramanın 116 ve 117 nci maddelere göre yapıldığını ve 116 ncı maddede gösterilen durumda soruşturma veya kovuşturma konusu fiilin niteliğini belirten bir belge ve istemi üzerine elkonulan veya koruma altına alınan eşyanın listesini içeren bir defter ve eğer şüpheyi haklı kılan bir şey elde edilmemiş ise bunu belirten bir belge verilir. (CMK 121/1)
2. Birinci fıkrada belirtilen belgelerde, hakkında arama işlemi uygulanan kimsenin, elkonulan eşyanın mülkiyetine ilişkin görüş ve iddialarına da yer verilir. (CMK 121/2)
3. Koruma altına alınan veya elkonulan eşyanın tam bir defteri yapılır ve bu eşya resmi mühürle mühürlenir veya bir işaret konulur. (CMK 121/3)

Aramada Emir ya da Karar Kapsamı Dışında (Tesadüfen) Elde Edilen Bulgular ve Ele Geçirilen Kişiler

Usulüne uygun yapılan aramada;
a) Yapılmakta olan soruşturma veya kovuşturmayla ilgisi olmakla birlikte, karar veya yazılı emirde konu edilmeyen,
b) Yapılmakta olan soruşturma veya kovuşturmayla ilgisi olmayan ancak, diğer bir suçun işlendiği şüphesini uyandırabilecek,
bir delil elde edilirse; bu delil koruma altına alınır ve durum Cumhuriyet başsavcılığına derhal bildirilerek el koyma işlemini gerçekleştirmek için Cumhuriyet savcısından yeni bir yazılı emir istenir. Cumhuriyet savcısına ulaşılamadığı hallerde ise kolluk amirinin yazılı emriyle kolluk görevlileri elkoyma işlemini gerçekleştirebilir. Hakim kararı olmaksızın elkoyma işlemi, yirmi dört saat içinde görevli hakimin onayına sunulur. Hakim, kararını elkoymadan itibaren kırk sekiz saat içinde açıklar; aksi halde elkoyma kendiliğinden kalkar. Bu tür aramada, aramanın amacı ve konusu dışında (tesadüfen) ele geçirilen ve haklarında tutuklama veya yakalama kararı bulunan kişiler, evrakıyla birlikte Cumhuriyet başsavcılığına sevk edilir. (Adli ve Önleme Aramaları Yönetmeliği m.10)

İçeriği Devlet Sırrı Niteliğindeki Belgelerin Mahkemece İncelenmesi

1. Bir suç olgusuna ilişkin bilgileri içeren belgeler, Devlet sırrı olarak mahkemeye karşı gizli tutulamaz (CMY 125/1)
2. Devlet sırrı niteliğindeki bilgileri içeren belgeler, ancak mahkeme hakimi veya heyeti tarafından incelenebilir. Bu belgelerde yer alan ve sadece yüklenen suçu açıklığa kavuşturabilecek nitelikte olan bilgiler, hakim veya mahkeme başkanı tarafından tutanağa kaydettirilir (CMY 125/2)
3. Bu madde hükmü, hapis cezasının alt sınırı beş yıl veya daha fazla olan suçlarla ilgili olarak uygulanır. (CMY 125/3)